Celem operacji było zidentyfikowanie potencjalnych zainteresowanych działaniem Współpraca i tworzeniem Grup Operacyjnych EPI na przykładzie dobrych praktyk projektu „Innowacyjny model produkcji, przetwórstwa i dystrybucji ziół w Dolinie Zielawy”. To system agroleśny uznany przez ONZ jako najważniejsza innowacja we współczesnym rolnictwie przyczyniający się bezpośrednio do łagodzenia zmian klimatycznych. Podczas konferencji zorganizowanej w formie webinarium przedstawiono informacje nt. tworzenia i funkcjonowania Grup Operacyjnych na rzecz innowacji, zasady zrzeszania rolników, jednostek naukowych, przedsiębiorców, posiadaczy lasów oraz podmiotów doradczych, przedstawiono sposób i zakres finansowania utworzonych Grup Operacyjnych. Wyjazd studyjny był możliwością zaprezentowania w formie dobrych praktyk działania “Współpraca” oraz pokazał możliwości uprawy ziół w systemie alejowym na przykładzie gospodarstwa agroleśnego Barbary Baj – Wójtowicz.
Uczestnikami konferencji (50 uczestników) i wyjazdu studyjnego (30 uczestników) byli rolnicy, hodowcy, właściciele gospodarstw agroturystycznych oraz mieszkańcy obszarów wiejskich zainteresowani prośrodowiskowymi innowacjami w rolnictwie z terenów woj. śląskiego, a także specjaliści ze Śląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Częstochowie.
KONFERENCJA ONLINE
W dniu 23 czerwca 2021 r. odbyła się w Śląskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Częstochowie konferencja dotycząca zagadnień agroleśnictwa i działania Wspołpraca. Ze względu na sytuacje epidemiologiczną konferencja została przeprowadzona w formie online. Prelegentkami były dr Barbara Baj- Wójtowicz promotorka agroleśnictwa w Polsce, a także właścicielka gospodarstwa agroleśnego znajdującego się w miejscowości Sosnówka (woj. lubelskie) oraz pracownicy naukowi Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego: prof. dr hab. Ewa Osińska, dr inż. Wiesława Rosłon i dr inż. Anna Geszprych. Podczas pierwszego wykładu dr Barabara Baj- Wójtowicz wprowadziła uczestników konferencji w zagadnienia rolnictwa regeneratywnego i systemów agroleśnych jako jednej z form praktycznego wdrażania założeń rolnictwa regeneratywnego. Poruszono temat postępujących zmian klimatycznych i ich negatywnego oddziaływania na rolnictwo w Polsce, a także w jaki sposób założenia rolnictwa regeneratywnego mogą wspomóc praktyki polskich rolników w przystosowaniu się do zmian klimatu. Następnie wyjaśnione zostało czym agroleśnictwo jest a czym nie jest, dlaczego systemy agroleśne zostały uznane na szczycie OOP24 w Katowicach (2018) za najważniejszą innowację w rolnictwie mogącą uchronić ludzkość przed katastrofą klimatyczną oraz dokonano charakterystyki poszczególnych systemów agroleśnych. Drugi wykład dr Barbary Baj-Wójtowicz zawierał szczegółową charakterystykę upraw alejowych, w tym zasad projektowania i zakładania systemu alejowego z wykorzystaniem modelu agroekologicznego oraz odporności systemów alejowych na czynniki klimatyczne i ekonomiczne. Wspomniane zostało o tym jak znaczący pozytywny wpływ mogą wywierać drzewa na krajobraz rolniczy, jak dobierać gatunki roślin, aby ich wzajemne oddziaływania przekładały się na zwiększenie plonów oraz o możliwości wykorzystania nowoczesnej technologii jako wsparcia w zarządzaniu gospodarstwem rolnym. W kolejnej części konferencji prof. dr hab. Ewa Osińska przybliżyła uczestnikom podstawowe zasady prowadzenia upraw zielarskich systemem alejowym na przykładzie bzu czarnego i miodunki, natomiast dr inż. Wiesława Rosłon opowiedziała o korzyściach i wyzwaniach związanych z uprawą pokrzywy w systemach alejowych. Kolejna z prelegentek dr inż. Anna Geszprych omówiła kwestię możliwości wykorzystania upraw agroleśnych oraz ich wartości prozdrowotnych. Uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z właściwościami prozdrowotnymi takich roślin jak: róża dzika i pomarszczona, malina moroszka, bez czarny, przetacznik leśny oraz miodunka ćma i plamista. Na zakończenia dr Barbara Baj-Wójtowicz opowiedziała na przykładzie projektu „Agroleśnictwo w Dolinie Zielawy” o założeniach działania „Współpraca” i zasadach tworzenia Grup Operacyjnych EPI. Wykłady przeprowadzone w ramach konferencji spotkały się z bardzo pozytywnym odbiorem i wzbudziły duże zainteresowanie wśród uczestników. Konferencja stanowiła pierwszy z etapów realizacji operacji „Agroleśnictwo – innowacyjne rozwiązania w praktykach rolniczych”. Kontynuację projektu stanowił zorganizowany w drugim etapie wyjazd studyjny do Gospodarstwa Rolnego Barbary Baj- Wójtowicz prowadzonego w systemie agroleśnym.
WYJAZD STUDYJNY
Dzień I
28.08.2021 r. – środa
Wyjazd studyjny rozpoczął się wykładami dr Barbary Baj-Wójtowicz wprowadzającymi w temat agroleśnictwa. Uczestnikom zostały przybliżone założenia agroleśnictwa jako najważniejszej innowacji w rolnictwie stanowiącej jeden z elementów tzw. rolnictwa regeneratywnego. Prelekcja miała na celu uświadomienie skali problemów z jakimi boryka się współczesne rolnictwo w związku z postępującymi w ostatnich latach zmianami klimatycznymi. Do najbardziej odczuwalnych następstw zaliczyć można ekstremalne zjawiska pogodowe jak huragany czy też deszcze nawalne prowadzące do powodzi, niedostatek wody, susze i związane z nimi częste w porze letniej pożary, a także systematycznie obniżająca się wartość gleb i spadająca różnorodność biologiczna, która wpływa na spadek dochodowości gospodarstw rolnych. Podkreślone zostało znaczenie praktyk rolniczych mających na celu zregenerowanie gruntów rolnych, zwiększenie warstwy próchnicznej, zatrzymanie wody w glebie oraz zabezpieczenie gleb przed erozją wietrzną i wodną. Agroleśnictwo należy do praktyk znanych historycznie jako zadrzewienia generała Dezyderego Chłapowskiego, które były zakładane na terenie Wielkopolski w XIX w., wypas bydła w sadach tradycyjnych czy też praktykowany do dzisiaj wypas owiec na halach. Innowacyjność systemów agroleśnych wynika również z wykorzystania nowoczesnych technologii (oprogramowania, monitoringu GPS maszyn rolniczych, skanowania gleby, stacji meteorologicznych kompatybilnych z oprogramowaniem) w celu usprawnienia zarządzania gospodarstwem rolnym. Omówione zostały w sposób szczegółowy poszczególne systemy do których należą: uprawy alejowe, silvopastroalizm, systemy mieszane alejowo-silvopastrolane, produktywne żywopłoty, pasy wiatrochronne, zadrzewienia śródpolne i remizy, strefy buforowe, agrobioautostrady/łąki kwietne oraz leśne ogrody. Przy charakterystyce każdego z systemów zwrócono uwagę na właściwy dobór roślin mający znaczenie zarówno ze względu na wzajemny wpływ roślin na siebie warunkujący ich plonowanie (allelopatia), jak również przez wzgląd na zwiększenie bioróżnorodności danego terenu. Przedstawione treści spotkały się z pozytywnym odbiorem, wzbudzając duże zainteresowanie wśród uczestników wyjazdu.
Dzień II
29.08.2021 r. – czwartek
W kolejnym dniu uczestnicy wyjazdu odwiedzili Gospodarstwo Rolne Barbary Baj-Wójtowicz zlokalizowane w miejscowości Sosnówka. Dr Barbara Baj-Wójtowicz prowadzi w swoim gospodarstwie uprawy roślin zielarskich według agroleśnego systemu upraw alejowych. Obszar gospodarstwa zajmuje powierzchnię 10 hektarów, na której uprawiany jest bez czarny w międzyrzędziach z przetacznikiem leśnym i dwoma gatunkami miodunki – ćmą i plamistą, malina moroszka uprawiana w systemie agroleśnym z różą pomarszczoną odmiany Hansa i bezodmianową, a także ostrożeń warzywny, rzepik pospolity i pokrzywa zwyczajna. Wspomniane uprawy wprowadzone zostały w ramach realizacji projektu badawczo-wdrożeniowego „Innowacyjny model uprawy, przetwórstwa i dystrybucji ziół w Dolinie Zielawy” współfinansowanego z funduszy działania „Współpraca”. Projekt ma na celu opracowanie metod agrotechnicznych upraw w systemach agroleśnych gatunków roślin dzikorosnących, opracowanie receptur mieszanek przyprawowych i herbatek mających działanie prozdrowotne oraz wprowadzenie na rynek otrzymanych produktów z wykorzystaniem nowych strategii marketingowych. Uczestnicy mieli okazje zapoznać się z prowadzonymi w poszczególnych uprawach zabiegami agrotechnicznymi wykonywanymi w dużej mierze w sposób ręczny oraz zasadami zbioru i rodzajami poszczególnych surowców zielarskich. W ramach poczęstunku zorganizowanego w gospodarstwie była możliwość spróbowania produktów agroleśnych przygotowywanych w gospodarstwie, jak również produktów tj. serów, chleba i tortu wykonanych z użyciem ziół i przypraw Lubelskie Zioła przez lokalnych producentów. Podczas popołudniowego bloku wykładów przedstawione zostały przykłady gatunków drzew i krzewów najlepiej sprawdzających się w systemach agroleśnych. W większości były to tradycyjne odmiany coraz rzadziej spotykane w nowoczesnych gospodarstwach jak np. morwa biała i czarna, nieszpułka, świdośliwa i bardziej popularne odmiany gruszy, jabłoni, wiśni i czereśni. Gatunki te świetnie sprawdzają się zarówno w uprawach alejowych, jak i silvopastroalnym systemie chowu zwierząt czy pasach wiatrochronnych. Pozyskiwane surowce stanowią cenny surowiec zielarski posiadający wiele prozdrowotnych właściwości, mogą również stanowić pasze dla zwierząt zwaną liściarką. Podczas kolejnego wykładu dr Barbara Baj-Wójtowicz omówiła dokładnie zasady projektowania upraw alejowych, uwzględniające dobór gatunków roślin, rozstaw rzędów, odstępy poszczególnych roślin w rzędach i międzyrzędziach oraz koszty zakładania i pielęgnowania takich upraw. Wykład stanowił wprowadzenie do warsztatów z projektowania upraw alejowych mających się odbyć ostatniego dnia wyjazdu. Wykłady zakończyła obszerna prelekcja nt. działania Współpraca” i tworzenie Grup Operacyjnych EPI. Jako przykład został przedstawiony przypadek konsorcjum „Agroleśnictwo w Dolinie Zielawy”. Poruszone zostały zagadnienia doboru konsorcjantów, ustanawiania lidera Operacji, konstruowania warunków umowy, a także zwrócono uwagę na pojawiające się problemy i błędy w formowaniu grup EPI. Uczestnicy zapoznali się z kwestiami opracowywania tematu badań, wyznaczania celów oraz rezultatów dla danego projektu. Omówiono cele całego działania, zasady przyznawania dofinansowań, zasady tworzenia i funkcjonowania Grup Operacyjnych EPI oraz najczęstsze problemy z powodu których wnioski zostają odrzucone.
Dzień III
30.08.2021 r. – piątek
Ostatni element wyjazdu stanowiły warsztaty z projektowania upraw alejowych. Uczestnicy wyjazdu zostali podzieleni na 6 grup. Każda z grup otrzymała opis wyjściowej sytuacji rolnika prowadzącego gospodarstwo w sposób konwencjonalny. Cel warsztatów stanowiło opracowanie projektu upraw alejowych na powierzchni 5 ha gruntów ornych z wykorzystaniem tradycyjnych gatunków i odmian roślin. Projekt miał uwzględniać czas i źródła finansowania całego przedsięwzięcia, dobór gatunków mających wzajemnie pozytywny wpływ na siebie, kierunek i rozstaw rzędów oraz zabiegi agrotechniczne mające przygotować grunt pod uprawy, jak i późniejszą agrotechnikę docelowych upraw. Zadanie obligowało uczestników również do opracowania końcowych produktów z pozyskanych surowców, strategii marketingowej pozwalającej na efektywna promocję uzyskanych produktów oraz szacunkowe przychody w prowadzonej działalności. Warsztaty poprowadzone zostały metodą Design Thinking Googla, która motywowała uczestników do proponowania jak najbardziej nieszablonowych pomysłów i wychodzenia poza znane schematy prowadzania działalności rolniczej charakterystyczne dla konwencjonalnej produkcji rolnej. Uczestnicy wykazali się ogromnym zaangażowaniem, prezentując wiele nietypowych rozwiązań, które z powodzeniem mogą zostać wprowadzone w niewielkich gospodarstwach rodzinnych.
